بیماری های روانی تا چه حد می توانند ارثی باشند؟
با وجود اینکه هنوز هیچ ژن مشخصی به عنوان عامل انتقال دهنده بیماری های روانی شناخته نشده است بررسی ها نشان می دهد اگر پدر یا مادر به بعضی بیماری ها مبتلا باشند، احتمال بروز آن بیماری ها در فرزندانشان چند برابر دیگران خواهد بود.
بیمار روانی به کسی گفته می شود که از نظر کارکردهای روانی از جمله تفکر، عاطفه، ادراک و رفتار دچار اختلال است. طبق آمار وزارت بهداشت از هر ۴ نفر، یک نفر به اختلالات روانی مبتلاست. از هر ۱۰ مورد بیماری مهمی که باعث کاهش عملکرد در افراد جامعه می شود، ۵ مورد اختلالات روان پزشکی است. نزدیک به ۳۰۰ نوع بیماری روانی وجود دارد که در چند گروه عمده طبقه بندی می شوند. برای آسانتر شدن فهم موضوع میتوان بیماری ها را به ۲ دسته آسیب های خفیف و بیماری های شدید تقسیم کرد.
اختلالات خفیف شامل انواع اختلالات اضطرابی و افسردگی های خفیف است. گروه دیگر بیماری های روانی شدید نامیده می شود که شامل اختلال در تفکر، وجود توهم، هذیان یا رفتار و گفتارآشفته است. در تحقیقات مشخص شده دست کم ۲ دسته عوامل ایجاد کننده بیماری روانی وجود دارد؛ علل مستعدکننده که زمینه را برای بروز بیماری آماده می کنند و علل آغازکننده که باعث آشکار شدن بیماری می شود. علل مستعد کننده بیماری در درازمدت و حتی از زمان کودکی در فرد شکل می گیرد و به نوعی فرد را شبیه باروت قابل انفجار می کند.
این علل شامل علل زیست شناختی و علل روان شناختی است. از علل زیست شناختی می توان عوامل ارثی یا ابتلا به بیماری در دوران جنینی را نام برد. در بعضی از خانواده ها تعدادی از بیماری های روانی شیوع بیشتری دارد و در بعضی دیگر افراد مبتلای کمتری دیده می شوند.
این امر نشانگر آن است که ژن ها تا حدی عامل این اختلالات هستند. البته این به این معنا نیست که اگر کسی به یک بیماری روانی مبتلا باشد، حتما فرزندان او هم به آن بیماری مبتلا خواهند شد. از طرف دیگر اگر یکی از جفت های دوقلوی یک تخمکی (که طرح ژنتیک یکسانی دارند) به یک بیماری مثل افسردگی دچار شود، جفت دیگر او هم به احتمال ۵۰ درصد دچار آن بیماری خواهد شد. همین طور، اگر کودکی را که عضو یک خانواده مبتلا به بعضی از بیماری های روانی است، از خانواده جدا کنند و نزد خانواده دیگری بزرگ شود، احتمال بیماری و نوع آن در او بیشتر مشابه والدین حقیقی اش خواهد بود تا خانواده ای که او را بزرگ کرده اند.
این نتایج نیز موید ارثی بودن برخی بیماری هاست. باوجود اینکه هنوز ژن های خاصی به عنوان عامل بیماری های روانی مشخص نشده اند ولی بررسی هایی که در این زمینه صورت گرفته نشان می دهد در بعضی از این نوع بیماری ها اگر پدر یا مادر مبتلا باشد، احتمال بروز آن بیماری در فرزندان آنها بیشتر از افراد عادی است. در اختلال درد روان زا، عقب ماندگی ذهنی، اختلالات شخصیت، خودبیمارانگاری، اختلال بیش فعالی، شب ادراری و تیک هم شواهدی بر ارثی بودن بیماری وجود دارد.
پیشرفت بیماری با کمک ژن های آشنا
در سال های متمادی شواهدی در مورد بعضی بیماری های روانی وجود داشت که باعث می شد فرض کنیم به طور شدیدی ریشه در خانواده دارند. مثلا اگر یکی از افراد فامیل درجه یک (مانند مادر، پدر، برادر، خواهر یا فرزند) دست به خودکشی می زدند خطر برای افراد دیگر خانواده بالا می رفت بدون اینکه حتی خودکشی انجام شود. به طور مشابه، اگر عضوی از خانواده شیزوفرنی دارد خطر برای بیماری زیاد می شود. در حقیقت اگر برادر یا خواهر به شیزوفرنی مبتلا باشند خطر نسبت به وضعیت میانگین ? برابر می شود و اگر یکی از والدین شیزوفرنی داشته باشند خطر 13/8 درصد افزایش می یابد. به طور کل داشتن فقط یک رابطه خونی با فردی که بیماری روانی دارد خطر را افزایش می دهد
. ژن های وابستگان خونی عاملی هستند که باعث پیشرفت بیماری روانی می شوند و عوامل ارثی فقط قسمت هایی از این پازل هستند. آنها تنها موارد در این بازی نیستند. هنگامی که ژن های مشخصی از والدین به ارث برده می شود فرد را دارای شرایط مشخصی می کند اما در معرض قرار گرفتن فرد در برابر ویروس ها، الکل، موادمخدر یا مواد سمی دیگر در حالی که در رحم است باعث تغییر بیولوژی و شیمیایی مغز می شود که همگی نقشی در سلامت روانی دارند. تجربه کردن یک آسیب روانی، تجربیات منفی زندگی یا زندگی در محیطی با خطر بالا به طور بالقوه باعث افزایش احتمال بیماری روانی می شوند. گاهی اوقات یک، چند یا همه این عوامل باعث تسریع بیماری می شوند. البته همیشه این گونه نیستند و گاهی اوقات می توانند باعث افزایش خطر شوند اما هرگز ظاهر نشوند.
ریشه های ژنتیکی دارد یا ندارد؟
برای روشن تر شدن موضوع خوب است مثالی بزنم. ممکن است سه نفر از اعضای یک خانواده (مادربزرگ، مادر و دختر) ژن مشترکی را به ارث برده باشند، اما آن ژن در این سه نفر به شکل مشابهی فعال و بیان نشود. به این ترتیب، آنها قسمتی از ترکیب ژنتیکی منحصر به فرد اما با ۳ شکل متفاوت را دارند. مادربزرگ می تواند از افسردگی شدید رنج برده باشد، خواهر به بیش فعالی مبتلا شده باشد و مادر هیچ نشانه ای نشان ندهد. چراکه بدن هر فردی کد ژنتیکی را به روش های مختلف می خواند. این الگوی ژنتیک غیرعادی در هر ۳ نفر وجود دارد اما ممکن است فعال نشود یا به روش یکسان در هر زمانی ترجمه شوند. ژن ها و روشی که آنها بیان می شوند منحصر به فرد هستند.
