روان شناسی

روان شناسی
من از یاد دادن آنچه كه یاد گرفته ام، هرگز خسته نشده ام. این تنها خدمت ناچیزی است كه می توانم آن را به خود نسبت دهم
زدید بیشتر مردم عمده ترین تحول در نوجوانی دگرگونی جسمانی و جنسی است، اما همراه با این تغییرات، دگرکونی عمده دیگری در حیطه شناختی صورت می گیرد. این تحولات را می توان از دو دیدگاه کمی وکیفی بررسی کرد. طرفداران دیدگاه کمی معتقدند که توانایی های ذهنی نوجوان با افزایش سن بیشتر می شود، واین فرایند تا پایان این دوران سیری منظم دارد. اکثر آزمون های هوشی که نمره هوشبر را بدست می دهند براین فرض استوارند. اما درکنار این دیدگاه، رویکرد کیفی به تغییرات کیفی درطول زمان نظر دارد.
دراین مقاله تحولات کیفی شناختی از دیدگاه پیاژه و پردازش اطلاعات بررسی خواهد شد.
دیدگاه پیاژه
پیاژه، دانشمند سوئیسی، یکی از صاحب نظران درمورد نحوه تفکر کودکان است. او معتقد است که کودک با سرعت های متفاوت از مراحل مشخصی عبورمی کند که این مراحل تسلسل ثابت وغیرقابل تغییری دارد وهر مرحله بیانگر نوع تفکری خاص مربوط به همان مرحله است.
نوجوان از حدود 12 سالگی وارد چهارمین و آخرین مرحله شناختی به نام مرحله عملیات صوری می شود. دراین مرحله فرد قادر است قیاس های منطقی کند و به انتزاعیات متوسل شود.
مرحله تواناییی عملیات صوری را می توان ازچهار جنبه بررسی کرد.
منطق ترکیبی
یعنی نوجوان توانایی پیدا کردن تمامی شقوق یک مساله را دارد. وبا آزمایش های منظم، راه های مختلف حل مساله را امتحان می کند وبه جواب می رسد. او می تواند چندین راه مختلف را برای پاسخ گویی به یک سوال ارائه دهد.
جدا کردن واقعیت وممکن
نوجوان در مرحله عملیات صوری می تواند شرایط فعلی را کنار بگذارد و امکانات دیگری را درنظر بگیرد. او درمورد سبک های دیگر زندگی فکر می کند وبه امکاناتی که با واقعیات هم خوانی ندارد نیز متوسل می شود. او می تواند خود را ازدنیای واقعی جدا کند ودر مورد گزاره های خیالی و فرضی بحث کند. به عنوان مثال نوجوان می تواند در مورد این جمله که “اگر آسمان قرمز بود چه می شد؟” نظر پردازی کند.
توسل به انتزاعیات
نوجوان می تواند از اموری صحبت کند که نامشهورند. او انتزاعیات و نظریه ها را تولید می کند ومورد استفاده قرار می دهد. معانی کاریکاتورها وضرب المثل ها را می فهمد، صاحب نظام های درونی می شود واز آرمان ها وارزش هایی مثل آزادی و عدالت صحبت می کند. از ویژگی های دیگر این مرحله تفکر گزاره ایست. دراین نوع تفکر، فرد می تواند منطق اظهارات کلامی را بدون مراجعه به دنیای واقعی درک کند. به عنوان مثال اگر مهره ای رنگی در دست داشته باشیم وبدون آن که نوجوان آن را دیده باشد ازاو سوال کنیم کدام یک ازاین دو جمله درست است:
– مهره ای که در دست من است یا سبز است یا سبز نیست
– مهره ای که در دست من است هم سبز است وهم سبز نیست
نوجوانی که توانایی تفکر گزاره ای را دارد، جمله اول را درست و جمله دوم را نادرست ارزیابی می کند. او قادر به تحلیل اظهارات است، بدین صورت که میداند اظهار” یا” همیشه درست واظهار” و” همیشه نادرست است. اما هنگامیکه کودک در مراحل قبلی رشد شناختی یا این مساله روبرو می شود، راجع به هیچ کدام از دو گزینه اطمینان ندارد وتا مهره در معرض دید او قرار نگیرد، قادر نیست اظهارات را ارزیابی کند.
نقش زبان دراین نوع تفکر به خوبی قابل درک است. بااین که پیاژه دررشد شناختی کودکان زبان را عامل مهمی تلقی نمی کرد اما در دوران نوجوانی به اهمیت این عامل واقف بود. تفکر انتزاعی به سیستم های بازنمایی زبانی نیاز دارد که به اشیا واقعی وابسته نباشد.
استدلال فرضی – قیاسی
نوجوان دراین مرحله قادر به حل مساله از راه استدلال فرضی – قیاسی است، بدین معنا که وقتی با مساله ای روبرو می شود، با نظریه ای کلی درباره عوامل احتمالی که ممکن است بر نتیجه تاثیر بگذارند فرضیه هایی می سازد وآنها را آزمایش می کند تا ببیند کدام یک نتیجه بخش است. بنابراین حل مساله در نوجوان با احتمال شروع می شود وبه واقعیت می رسد، در حالیکه کودک درمرحله عملیات عینی با واقعیت شروع می کند واگر این پیش بینی ها تایید نشود، قادر به انتخاب گزینه های دیگر نیست ومساله را نمی تواند حل کند.
ازدیدگاه پیاژه، مرحله عملیات صوری آخرین مرحله رشد شناختی است وبه نظر می رسد که در سنین نوجوانی همه می باید دارای این توانایی باشند، اما یکی از یافته های نسبتا شگفت آور این است که اکثر بزرگسالان طبقه متوسط دربرخی از تکالیف استاندارد پیاژه این توانایی را از خود نشان نمی دهند.آنان تنها برخی اوقات ازاین نوع تفکر استفاده می کنند. پژوهش هایی نشان داده است که در روستاهای کوچک ویا اجتماعات قبیله ای ، بسیاری از بزرگسالان اصولات عملیات صوری را بکار نمی گیرند. البته این یافته ها با نظر پیاژه مغایرت ندارد، شاید تفکر آنها درحد کافی مورد چالش قرار نگرفته است تابه این مرحله ارتقا» یابد. پیاژه دراین مورد می گوید: این احتمال وجود داردکه اکثر مردمی که به درجاتی از تفکر عملیات صوری رسیده اند، این سبک را در زمینه های مورد علاقه خود یا متناسب با توانایی های خویش مورد استفاده قرار می دهند. به عنوان مثال یک میکانیک اتومبیل نمی تواند درمورد فلسفه در بعد نظری یا صوری فکر کند اما هنگام بررسی نقایص یک اتومبیل عملیات صوری را به کار می گیرد. یک دانشجوی حقوق ممکن است در هنگام رویارویی بایک مسئله شیمی از عملیات صوری استفاده نکند، اما به هنگام بحث درمورد موضوعات قانونی، از چنین تفکری بهره خواهد گرفت ویا افراد در جوامع کوچک قبیله ای، احتمالا در تکالیف پیاژه، توانایی حل مسئله را با منطق انتزاعی ندارند، اما هنگام کار کردن درباره مسائل حیاتی ومهم زندگیشان ازاین سبک استفاده می کنند. مثلا ساکنان جنگل ها وسرزمین های دوردست کالاهاری هنگامی که درباره ردیابی حیوانات سخن می گوید،فرضیه هایی را پیشنهاد وارزیابی می کنند که از لحاظ قابلیت های تحلیلی و استنتاجی ذهن انسانی را شگفت آور است.
بنابراین پیاژه معتقد است که اصولا افراد در زمینه هایی که به آن علاقه مندند بالاترین مرحله تفکر را به کار می گیرند، هرچند این زمینه ها با هم یکسان نیستند.
توانایی شناختی پس از عملیات صوری
به نظر پیاژه بعداز مرحله عملیات صوری هیچ تغییر مهمی در توانایی های شناختی روی نمی دهد ولی بعضی از روان شناسان با این نظر مخالفند ومی گویند در اواخر نوجوانی تغییرات کیفی در توانایی های شناختی روی می دهد واین تغییرات تا اوایل بزرگسالی ادامه می یابد. به این سبک استدلالی، استدلال عملیات پسا صوری می گویند. دراین دوران، نوجوان با چالش های عملی روبرو می شود که راه حل های واقع بینانه تری می طلبند ومنطق عملیات صوری برای حل این مسایل مفید نیست. به عنوان مثال، نوجوانی که استدلال عملیات صوری را پیشه کرده است، تمامی راه حل های ممکن یک مساله را درنظر می گیرد، گویی مسئله مورد نظردر خلا است، ولی نوجوان بزرگ تر ویا بزرگسالان، محدودیت های عملی مختلفی را همچون زمان، پول و ملاحظات سیاسی درنظر می گیرند وبه این ترتیب راه حل هایشان محدود می شود.
خصیصه اصلی عملیات صوری انعطاف پذیری است، اما خصیصه اصلی تفکر عملیات پسا صوری تعهد، مسئولیت پذیری وعملی بودن است. تعهدات شغلی وخانوادگی باعث می شود فرد دیدگاهی عمل گرایانه داشته باشد واگرها وشایدها دیگر سودمند نباشد. این دیدگاه تقاوت زیادی به مفهوم نظری و انتزاعی عملیات صوری دارد. در تفکر پسا صوری دانش نسبی است وبرنقش بافت تاکید می شود تا براصول مطلق وفرضی. بااین همه به سختی می توان این مطالب را به صورت نظریه مطرح کرد وباید درمورد آن بیشتر تحقیق شود.