موانع موجود در پیشگیری از اضطراب
در حالی که تشخیص عقل سلیم بر این بوده و هست که پیشگیری بهتر از درمان است، این که تا این حد به مقوله پیشگیری از اختلال های روانی کمتر پرداخته شده است، جای بحث و بررسی وجود دارد. نخستین پژوهش در زمینه پیشگیری از اضطراب در سال ۱۹۴۲ گزارش شده است و از آن تاریخ تاکنون پژوهش های پیشگیری و مطالعات انجام شده در این حوزه، رشد کندی داشته اند. با وجود پیشرفت های بسیاری که در درمان اختلال های اضطرابی صورت گرفته، اما پیشگیری از اضطراب کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
▪ علل و موانع موجود که به این مساله کمک کرده اند، به شرح زیر می باشد:
۱) تابوی عمومی این اختلال ها داشتن اختلال های روانی و به طبع آن اختلال های اضطرابی ننگ و رسوایی تلقی می شود. به نظر می رسد فرهنگ عامه هنوز اختلال های اضطرابی را به عنوان بیماری نپذیرفته است.
۲) ناآ گاهی از درمان های موجود، نادیده انگاری عموم از این واقعیت که مداخلات موثری برای این اختلال ها وجود دارد و می توان از بروز این مشکلات پیشگیری کرد.
۳) نقص های تئوریک در زمینه پیشگیری، دانش نظری در زمینه پیشگیری از اضطراب هنوز به مرحله ای نرسیده است که مدل ها و مداخلات اختصاصی در پیشگیری از اضطراب را ارائه دهد.
۴) شناخت کم از مکانیسم هایی که عوامل خطرپذیری و محافظت کننده را با درمان پیوند می دهد.
۵) مشکل در شناسایی، تعریف و طبقه بندی اختلال های روانی
۶) سردرگمی و عدم توافق بر سر تعریف های بنیادین در حوزه پیشگیری و سلامت روان
۷) مشکلات اجرایی، قانون گذاری
( سیاست گذاری ) و اقتصادی در زمینه پیشگیری از اختلال های روانی
۸) مسائل فرهنگی وعوامل جغرافیایی انسانی که در شناخت و مداخله در زمینه اختلال های اضطرابی تاثیر گذار هستند.
۹) وجود مشکلات پزشکی همراه با اختلال های اضطرابی مانند زخم معده و سردرد تنشی که باعث خارج شدن افراد از سیستم بهداشت روان می شود.
● مداخلات پیشگیرانه موثر
هدف اصلی از مدل های نظری و شناخت عوامل آسیب پذیری و حفاظتی برای اختلال های اضطرابی ارائه راهکارهای مناسب و اثربخش برای پیشگیری از اضطراب است.
▪ لذا مداخلات مورد نظر باید شاخص ها و عوامل زیر را در نظر داشته باشند:
۱) راهبردهایی که در مداخلات پیشگیرانه استفاده می شوند، تغییرات رفتاری ایجاد کرده و احتمال وقوع علامت ها را کاهش می دهند. در این رابطه لازم است مکانیسم اثر مداخلات نیز شناخته شوند.
۲) چه کسانی باید مداخلات پیشگیرانه را دریافت کنند و این مداخلات باید تحت چه شرایط و موقعیت هایی اجرا شوند؟
۳) مداخلات چگونه اجرا شوند، این مداخلات در چه تعداد جلسه و چه بازه زمانی ای انجام شوند؟
۴) مداخلات چه میزان هزینه اقتصادی و نیروی انسانی در بر خواهند داشت؟
۵) در انجام مداخلات پیشگیرانه احتمال بیشتری از عدم همکاری افراد نمونه و ریزش وجود دارد، چگونه می توان این مسئله را کنترل و یا میزان آن را کم کرد؟
۶) اثربخشی و نتیجه مطالعات باید پیگیری طولانی مدت را به همراه داشته باشد. اغلب مطالعاتی که با حمایت موسسه ملی بهداشت روان انجام می شوند بین ۱ تا۶ سال پیگیری خواهند شد.
۷) مسائل اخلاقی در جریان اجرای مداخلات و پژوهش های پیشگیری از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند و باید به آن ها توجه شود.
در خصوص این که چه راهبردهایی برای پیشگیری از اضطراب لازم است تا آموزش داده شوند، هنوز در ابتدای راه هستیم. مداخلاتی که تاکنون در زمینه پیشگیری از اضطراب صورت گرفته اند، شیوه های مختلفی را به کار برده اند که اغلب آن ها تکنیک های ساده شده ای هستند که در درمان اختلال های اضطرابی و افسردگی به کار برده می شوند.
▪ با توجه به عوامل خطرپذیری و حفاظتی که ذکر آن گذشت، به نظر می رسد مداخلات پیشگیری باید حوزه های زیر را پوشش دهند:
۱) آموزش درباره شناخت اختلال های اضطرابی مهارت چالش با شناخت های ناکارآمد، غیر واقع گرایانه و تهدید کنند، بالا بردن ادراک مقابله و کنترل محیط و عوامل اضطراب زا.
۲) آموزش مهارت های حل مسئله و سبک های مقابله ای سازگارانه و انتخاب استراتژی نزدیک شدن ( به جای اجتناب ) درمواقع لازم. مواجهه با موقعیت ها و رویدادهای اضطراب زا، مکانیسم اصلی در مداخلات مرتبط با اضطراب است.
۳) آموزش های ویژه به والدین برای بالا بردن دلبستگی ایمن در کودکان، سبک های فرزند پروری سازنده تر و شیوه های متناسب برخورد با اضطراب کودکان.
۴) آموزش به والدین برای کنترل و مدیریت اضطراب خود و فرزندانشان.
۵) آموزش راهبردهای مقابله ای متناسب به اطرافیان، همسالان و مراقبین کودکان و بزرگسالان. تشویق پذیرش تفاوت ها، ارائه کمک به یکدیگر و درک مشکلات دیگران در این زمینه می تواند بسیار موثر باشد.
۶) آموزش نحوه دریافت حمایت اجتماعی از دیگران و جامعه و یا نحوه ارایه آن.
● تکنیک های اختصاصی
شماری از تکنیک های اختصاصی که در مداخلات پیشگیرانه مورد استفاده قرار گرفته اند، به شرح زیر هستند: حل مساله آرامسازی تفکر سازنده و چالش با تفکرات سودار و منفی مهارت های مقابله ای کارآمد آموزش کنترل، جرات مندی، مدیریت استرس آموزش روانی به اشخاص، والدین، معلم ها و اطرافیان و سایر تکنیک ها.
● مداخلات پیشگیری جامع
هدف چنین مداخلاتی ارتقای سلامت عمومی روان است و کمتر به اختلال های اضطرابی خاص پرداخته می شود. یکی از ویژگی های چنین مداخلاتی این است که مداخلات در سطح عموم و بدون این که برچسب خاصی به کسی زده شود، ارائه می شوند. ولی چنین مداخلاتی زمان بر و پرهزینه هستند.
▪ مداخلات در این حوزه به طور کلی در ۵ دسته قرار می گیرند:
۱) سلامت روان و کارکرد هیجانی
۲) مشکلات مرتبط با اضطراب
۳) پیشگیری از استرس
۴) پیشگیری از اضطراب در موقعیت های پرخطر
۵) پیشگیری از اضطراب
پیشگیری از اضطراب در ایران
خوشبینانه ترین تخمین ها از میزان شیوع سالانه اختلال های اضطرابی در ایران رقمی بیش از ده میلیون نفر خواهد بود.
همچنین اگر شیوع طول عمر اختلال های اضطرابی را ۲۰ درصد در نظر بگیریم ( گرچه در برخی پژوهش ها تا ۲۵ درصد نیز گزارش شده است ) شیوع طول عمر در ایران به رقمی بیش از ۱۵ میلیون نفر خواهد رسید. به عبارت دیگر از هر ۵ نفر، یک نفر در طول زندگی خود لااقل به یک اختلال اضطرابی مبتلا می شود. اگر هزینه های مستقیم و غیرمستقیم اختلال های اضطرابی را در ایران محاسبه کنیم، مطمئنا رقم کمی نخواهد بود. البته جای تعجب است که چرا تاکنون هیچ کار جدی ای برای این مشکل فراگیر صورت نگرفته است.
شاید ضرورت پیشگیری از اضطراب در ایران اهمیت بیشتری داشته باشد. به این دلیل که ما به هیچ عنوان نیروی متخصص و آموزش دیده برای ارائه خدمات به ۱۰ میلیون نفر را نخواهیم داشت. دستیابی به چنین هدفی حتی در کشورهای توسعه یافته نیز امری محال است. لذا اهمیت پیشگیری در ایران بیش از کشورهای توسعه یافته احساس می شود.
نخستین قدم در این راه شناخت اختلال های اضطرابی در ایران است. به نظر می رسد در ابتدای راه لازم است شناخت صحیحی از میزان شیوع اختلال های اضطرابی در ایران داشته باشیم. ماهیت اختلال های روانی به گونه ای است که ضرورت توجه به مسائل فرهنگی و جغرافیای انسانی را دو چندان می کند.
برای درک این مساله در مورد اختلال های اضطرابی، اختلال وسواس فکری و عملی را در نظر بگیرید. وسواس نجسی و پاکی یکی از انواع وسواس هاست که به دلیل ماهیت دینی و مذهبی ما در ایران گزارش می شود و ممکن است در متون کشورهای غربی به آن پرداخته نشود.
باورهای قومی و فرهنگی درباره اختلال های روانی نیز جزو مسائلی است که در کنار سایر مسائل اهمیت شناخت اختلال های اضطرابی در ایران، لازمه هرگونه اقدام درمانی یا پیشگیرانه است.
منطبق کردن مداخلات اثربخش بر اساس فرهنگ ایرانی نیز جزو ضرورت هاست. علاوه بر این توجه به ساختارها، امکانات و نیروهای انسانی در ایران برای ارائه هر گونه خدماتی ضروری است. ارائه خدمات پیشگیرانه نیز از این اصل مستثنی نیست.
خدمات پیشگیرانه در هر سطحی که صورت بگیرد، چه این خدمات به صورت جامع و به تمام افراد جامعه ارائه شود، چه به افراد در معرض خطر یا گروه های خاص، لازم است تا ویژگی های گروه های دریافت کننده خدمات و امکانات موجود مراکز و سازمان های ارائه دهنده شناخته شود.
خدمات پیشگیری از کانال های متفاوتی ارائه می شود. ارائه خدمات از طریق صدا و سیما، شبکه جهانی (اینترنت) ، مدارس و دانشگاه ها، سایر ارگان های دولتی مثل شهرداری ها، ادارات دولتی و… جزو این دسته به شمار می آیند. در این رابطه لازم است مطالعات تخصصی انجام شود و پیش بینی های لازم صورت بگیرد. امید می رود با شناخت صحیح، مداخله به هنگام و خدمات شایسته بتوانیم به کاهش هزینه های اجتماعی و اقتصادی و افزایش بهزیستی و ارتقای سلامت روان هموطنان که دغدغه تمام مسئوولان و متخصصین است، دست یابیم.
