هوش چیست؟
برای هوش تعریفهای مختلفی بیان شده که در اینجا به آنها اشاره می شود. هر یک از این تعریفها در جای خود و به نوبه ی خود درست است که بیانگر فراگیری و چندگونگی آن است.
سازش (1):
روان شناس معروف سوئیسی، ژان پیاژه (2) (1952)، بالغ بر نیم قرن پژوهشهای ارزشمندی را درباره ی رشد عقلی کودکان و نوجوانان انجام داد. وی هوش را از نظر اندیشه و عمل، توانایی سازگاری با محیط و موقعیتهای جدید تعریف کرده است. به عقیده ی پیاژه رشد عقلی در یک رشته مراحل متوالی صورت می پذیرد. توانمندی اندیشیدن زمانی رشد می کند که فرد بتواند با محیط خود به گونه ای متعامل داد و ستد داشته باشد. ترتیب مراحل ثابت است، امّا میزان و سطح پیشرفت از طریق مراحل برای افراد متفاوت است. پیاژه هوش را برحسب کیفیت مورد بررسی قرار می دهد، نه کمیّت. به عقیده ی او در هر دوره ی سنی یک نوع استعداد هوشی در کودک پدید می آید.
حل مسئله (3):
یکی دیگر از روان شناسان به نام هپنر (4) هوش را چنین تعریف کرده است: «هوش میزان دسترسی به تجربه هایی است که فرد برای حلّ فوری مسائل و پیش بینی مسائل جدید در اختیار دارد» پس، به عقیده ی وی هوش توانایی حلّ مسئله است. به طور کلی افرادی که از درجه ی هوشی بالاتری برخوردارند در زندگی مسائل موجود را بهتر حل می کنند و تصمیمهای شایسته تری می گیرند.
یادگیری (5):
گروهی دیگر از روان شناسان هوش را استعداد یادگیری کلی دانسته اند. به عقیده ی آنان کسانی که بتوانند آموزش و اصول کلی آن را به خوبی درک و استدلال کنند و داوری درست و سنجیده ای داشته باشند از آنهایی که چنین استعدادی را ندارند باهوشترند. افراد باهوش دارای پیشرفتهای تحصیلی بهتر و رضایت بخشتری هستند.
همنوایی (6):
به عقیده ی دیوید وکسلر، (7) روان شناس معروف آمریکایی، هوش عبارت از آن گونه توانمندی است که فرد برای همنوایی با دیگران از خود رفتار مؤثری را به نمایش می گذارد؛ همچنان که اندیشه و عمل بیانگر باز نمود درونی او از جهان است. از نظر وکسلر هوش «توانایی فرد برای درک جهان پیرامون خود و ابتکار او برای توفیق در چالشهاست». وی مقیاسهایی را که برای سنجش هوش به کار برده، بازتابی از تعریف هوش می داند. اندازه گیریهای هوشی وکسلر هم حاصل نمره کلامی و هم عملکردی است.
پاسخ دادن (8):
چون رفتارگرایان درباره ی فرایندها یا توانمندیهای روانی فرضیه سازی نمی کنند هوش را از نظر پاسخی که فرد می تواند بدهد تعریف می کنند. یعنی، نوع پاسخ داده شده ملاک هوش فرد است. زیرا پاسخ یا رفتار به طور عینی و علمی قابل مشاهده و بیانگر توانمندی روانی او در مقابله با رویدادهاست.
ادراک (9):
به عقیده ی کومبز و اسنیگ (10) (1959) هوش کارآیی ادراک و مهارتهای ادراکی است. یعنی، هوش گردآوردن احساسهای معناداری را دربرمی گیرد که بازنمودی از جهان است و ادراک معنا و مفهوم بخشیدن به واقعیت محسوس است. چون اندیشه و رفتار انسان به ادراک او از این جهان بستگی دارد، هوش بیانگر میزان شایستگی و ادراکهای شخص است. بنابراین، هوش از دیدگاه شناختی گرایان درستی و توانمندی ادراک شخص از محیط است.
هوش و مفهومهای همانند
از نظر فنّی هوش با مفهومهای پیشرفت (11)، استعداد (12) و توانمندی (13) یکسان نیست. در زیر به توصیف و تمایز هر یک از آنها می پردازیم.
پیشرفت:
روان شناسان به طور کلی میان هوش و پیشرفت تفاوت قائلند. پیشرفت آن چیزهایی را دربر می گیرد که شخص آموخته ها یا معلومات و مهارتهایی را از راه تجربه به دست آورده است. بنابراین پیشرفت مستلزم آشنایی با مطالب خاص است چنانکه پیشرفت در ریاضی وابسته به یک رشته معلومات در آن است.
استعداد و توانمندی:
مفهومهای استعداد و توانمندی اغلب به جای یکدیگر به کار می روند، هر چند طرح آنها یکسان نیست. استعداد یک توانایی فطری برای انجام دادن امور یا یادگیری موفقیت آمیز در اجرای کارهاست، مانند استعداد مکانیکی، ریاضی و سخنوری. اما توانمندی بیانگر توانایی یا قابلیّت یادگیری فرد مبتنی بر استعداد و تجربه است، مانند تیرانداز ماهری که به واسطه ی دید قوی، دستهای نیرومند و تجربه های فراوان به مقام تک تیراندازی راه یافته است. در واقع، توانمندی آموختن مطالب، نه تنها به استعداد، بلکه به معلومات و تجربه های قبلی وابسته است. شاگردی که فقط دوره ی راهنمایی تحصیلی را به پایان رسانده، هر قدر هم که با استعداد باشد، توانمندی ادامه ی تحصیلات دانشگاهی را ندارد.
با توجه به موارد بالا مشاهده می شود که برای هوش تعریفهای مختلفی وجود دارد و تقریباً هیچ تعریف معینی نیست که مورد تأیید کامل همه ی روان شناسان قرار بگیرد و با وجود آنکه بیشتر روان شناسان می پذیرند که هوش یک توانمندی فراگیر و گسترده است و فرد به وسیله ی آن می تواند در کارهای مختلف، به ویژه در موفقیتهای تحصیلی و علمی، شایستگی برجسته ای از خود نشان دهد، با این همه اختلاف نظرهایی وجود دارد.
منبع :راسخون
