خشم و راههای مقابله با آن

خشم و راههای مقابله با آن
سلامت از دیدگاه روان‌شناسی در کلی‌ترین مفهوم آن، حالتی است که فرد از نظر جسمی و روانی در حدتعادل قرار دارد . بنابراین تعادل ، کلید حفظ سلامت است .سازمان جهانی بهداشت نیز سلامت را حالت سلامتی کامل، جسمی، روانی و اجتماعی، می‌داند که با مفهوم نبود بیماری یا ناتوانی متفاوت است. دکتر فاطمه قاسم زاده روانپزشک خشونت همه ابعاد رشد و سلامت نوجوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. رشد جسمی آنان را به علت ایجاد استرس و تنش فراوان مختل می‌سازد. در رشد ذهنی یا شناختی آنها تأثیرات کاهش دهنده بر جای می‌گذارد و یادگیری و پیشرفت تحصیلی آنان را کاهش می دهد. مفهوم سلامت اجتماعی به عنوان بُعد مهم دیگر سلامت در سال‌های اخیر توسط سازمان جهانی بهداشت مطرح شد و به این معناست که برای دسترسی به سلامت کامل، تنها سلامت جسمی و روانی کافی نیست بلکه از آنجا که انسان در محیط جمعی زندگی می‌کند،
سلامت اجتماعی نیز ضروری است. منظور از «سلامت اجتماعی» مشارکت فعال مردم در زندگی اجتماعی است. این مشارکت از طریق شرکت در سازمان‌های غیردولتی و فعالیت‌های داوطلبانه، انجام فعالیت‌های شغلی، تحصیلی، انجام وظایف شهروندی مانند شرکت در انتخابات، پذیرش قوانین و مقررات، شرکت در اجتماعات و … صورت می‌پذیرد. انسانی از نظر اجتماعی سالم است که مشارکت فعالتری در جامعه از طریق فعالیت‌های ذکر شده داشته باشد. تأمین سلامت به مفهوم کلی آن برای همه افراد، به ویژه برای نوجوانان به دلایل گوناگون از اهمیت فراوانی برخوردار است . نوجوانی ، سال‌های تغییر و تحول در همه جنبه‌های رشد جسمی، ذهنی، عاطفی، روانی و اجتماعی است و آشنایی نوجوانان و کسانی که با آنها در ارتباط هستند، با معیارهای رشد و سلامت، به ایجاد زندگی سالم و پرنشاط برای آنان کمک فراوانی خواهد کرد. نوجوانان سرمایه‌های آینده، هر جامعه هستند و هر اندازه که از سلامت کافی برخوردار باشند، رشد و پیشرفت جامعه را تضمین خواهند کرد. اولین گام در راه حفظ سلامت نوجوانان ، شناخت عوامل مؤثر در خشونت به صورت مثبت یا منفی و یا تقویت کننده و بازدارنده، در این زمینه است. یکی از عوامل مهمی که به عنوان عامل بازدارنده در ارتباط با سلامت نوجوانان نقش مؤثر دارد، خشونت است. خشونت همه ابعاد رشد و سلامت نوجوانان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. رشد جسمی آنان را به علت ایجاد استرس و تنش فراوان مختل می‌سازد. در رشد ذهنی یا شناختی آنها تأثیرات کاهش دهنده بر جای می‌گذارد و یادگیری و پیشرفت تحصیلی آنان را کاهش می‌دهد. رشد عاطفی- روانی آنان را با مشکلات متعددی روبرو می‌سازد و سازگاری اجتماعی و ارتباط مناسب آنان را با دیگران – همسالان و بزرگسالان- دچار اختلال می‌سازد. از این رو، پرهیز از خشونت نقش مؤثری در حفظ و تأمین سلامت جسمی ، روانی و اجتماعی نوجوانان بر عهده دارد و به عنوان راهکار چه در سطح پیشگیری و چه از نظر درمان مطرح می‌شود. خشونت از دیدگاه روان شناسی یعنی ناتوانی در کنترل خشم. بنابراین برخلاف آن که برخی خشونت را نشانه قدرت می‌دانند، نمایانگر ضعف و درماندگی فرد در مقابله با مشکلات و کنترل خود است و بدیهی است کسی که از کنترل حالات خود ناتوان است، فرد قدرتمند و موفقی در زندگی نخواهد بود.‌خشونت شیوه بروز خشم است و آموختنی است .زندگی در حوزه فردی، خانوادگی و اجتماعی همیشه با مشکلات گوناگونی همراه است و خشونت نه تنها روش سنجیده‌ای برای کاهش آنها نیست بلکه دشواری‌های دیگری را نیز ایجاد خواهد کرد و این را تجربه افراد بی‌شماری درطول زمان‌های زیاد و در مکان‌های مختلف، نشان داده است. ‌خشم از جمله هیجان هایی است که به طور طبیعی و ذاتی در همه افراد با تفاوت‌هایی وجود دارد و انسان در طول زندگی خود می‌آموزد و یا باید بیاموزد که هیجان‌هایش را تحت کنترل خود درآورد و در سطح متعادل نگاه دارد. تعریف خشم : مرحوم نراقی در تعریف خشم و غضب می گوید: غضب عبارت است از حالت نفسانیه که باعث حرکت روحى حیوانى مى‏شود و هرگاه شدید شد باعث حرکت شدیدى مى‏شود که از آن حرکت حرارتى بیش از حد حاصل مى‏شود و رگ‏هاى گردن باد مى‏کند و نو رعقل خاموش مى‏شود واثر قوه عاقله را ضعیف مى‏کند و بدین جهت موعظه و نصیحت در آدم غضبناک اثرى نمى‏بخشد، بلکه پند و موعظه غضبش را شدیدتر مى‏کند غضب از دید اخلاق اسلامى از مهلکات و آفات خطرناک است و بسا باعث هلاکت همیشگى مى‏شود، لذا پیامبر(ص) فرمودند: که غضب ایمان را فاسد مى‏کند چنان که سرکه عسل را فاسد مى‏کند.( خشم بنابر تعريف برانگيخته شدن عواطف جريحه‌دار شده است. اگر چه نقطة آغاز اين برانگيختگي عواطف و احساسات ماست اما دامنة تأثير آن به فکر و بدن ما نيز سرايت مي‌کند. به عبارت ديگر خشم همة ابعاد وجود ما را در بر مي‌گيرد. ( دانیال خرسند ، اینترنت ) تظاهرات خشم: به هنگام عصبانی شدن، چهره برافروخته می‌شود و فرکانس گفتار تغییر می‌کند. گاه نفس‌های شخص تندتر می‌شود. کلام فرد عصبانی بوضوح قابل تشخیص است. اگر این تجلیات جزء مظاهر طبیعی خشم باشند، می‌توان به تجلیاتی اشاره کرد که در ظاهر قابل تشخیص نیستند اما در واقع مؤید خشم شخص‌اند. از جمله این عوامل می‌توان به غیبت کردن اشاره کرد. غیبت را می‌توان انتقامی ظریف و زیرکانه دانست که ریشه در خشم فرو خورده فرد دارد. زمانی که نمی‌توانیم آشکارا ناراحتی خود را به دلایل گوناگون ابراز کنیم، به غیبت متوسل می‌شویم. در واقع غیبت می‌تواند ابزار ابراز خشم ما باشد. گاه نیز خشم خود را با بیان شوخی‌ها و جوک‌هایی ابراز می‌کنیم که در آنها فرد مورد خشم ما به باد تمسخر گرفته می‌شود. همانگونه که گفته شد این نوع تظاهرات در وهلة اول از دید دیگران معرف خشم نیستند اما به واقع طرق متفاوت ابراز عصبانیت ما هستند. 23 راه براي غلبه بر خشم 1 ـ خود را از شر توقعاتی که از دیگران دارید نجات دهید. 2 ـ رفتارهای خشم برانگیز را بررسی کنید و راهی صحیح برای ابراز احساسات خود بیابید.ـ در هنگام عصبانیت سعی کنید پیش کسی بروید که برای او احترام خاصی قایل هستید و او را دوست دارید.ـ لحظات عصبانیت خود را با قید زمان و مکان و واقعه‌ای که باعث عصبانیت شما شده یادداشت کنید.ـ از شخصی که دوستش دارید بخواهید تا هنگام عصبانیت‌، به شما با گفتار یا اشاره‌های توافق شده‌، هشدار دهد. 3 ـ پس از بروز خشم اعلام کنید که خطا کرده‌اید . 4 ـ یاد بگیرید که اگر چیزی را دوست ندارید. اما از آن عصبانی هم نشوید.ـ یاد بگیرید که هر کس حق دارد چیزی باشد که خودش انتخاب کرده‌.ـ ادای عصبانیت را در آورید.ـ عصبانیت خود را به تعویق اندازید.ـ در لحظه خشم‌، از افکار خود آگاهی پیدا کنید.ـ شوخ طبعی را در خود پرورش دهید.ـ زمان حال خود را با خشم و عصبانیت به هدر ندهید.ـ زندگی را سخت نگیرید.ـ خود را ارزشمند بدانید و اجازه ندهید دیگران اختیار شما را در دست بگیرند.ـ یاد بگیرید تا اعمال و عقاید دیگران شما را پریشان و آشفته نسازد.ـ به خاطر داشته باشید که دیگران حق دارند با آن چه دلخواه شماست همراه نباشند.ـ به یاد داشته باشید که دیگران نمی‌توانند همیشه به میل شما رفتار کنند.ـ اگر فکر می‌کنید که با بلندتر کردن صدایتان طرف مقابل ساکت می‌شود. بیاموزید تا احساس خود را به او نشان دهید، اما کاری نکنید که عصبانی شود.ـ یاد بگیرید که در برابر یأس و ناکامی به شکل تازه‌ای از خود واکنش نشان دهید.ـ خشم خود را به نحوی که آثار مخرب نداشته باشد، ابراز کنید.ـ بیاموزید که دنیا هرگز آن طور که شما می‌خواهید، نخواهد بودخلاصه : ـ خود را دوست داشته باشید تا هرگز گرفتار خشم‌های مخرب نخواهید شد. دیدگاه اسلام در متون دینی اسلام خشم را به «غضب و غیظ» تعبیر می کنند. دانشمندان و علمای اسلامی خشم را یکی از نعمت های بزرگ خداوند می دانند که در وجود انسان ها به ودیعه نهاده است و به واسطه آن، انسان برای بقای خویش، در برابر ناملایمات طبیعت تلاش می کند و به کمک آن به بازسازی و آبادی دنیا و آخرتش مشغول می شود. جهاد با دشمنان، حفظ نظام بشر، امر به معروف و نهی از منکر، اجرای تعزیرات، دفاع از جان و مال و جهاد با نفس فقط به کمک و یاری این غریزه ممکن می گردد و اگر غریزه خشم نبود، بشر رو به نابودی و تباهی می گذاشت. همچنین خداوند در قرآن کریم می فرماید: «و الکاظمین الغیظ؛ و کسانی که خشم خود را فرو می خورند.» (آل عمران: 134) و نفرموده کسانی که فاقد خشم و غضب هستند. رویارویی با شعله های خشم سرکوبی و فرو بردن خشم در زمان شروع آن آسان تر است و هنگامی که شدت پیدا کند و شعله ور شود، از کنترل و اختیار فرد خارج می شود. بنابراین پیش از آنکه این حالت در فرد شدت یابد و آتش آن، نور ایمان و عقل را خاموش سازد، باید به رویارویی با آن پرداخت. پیش از بروز خشم، با استفاده از روش های زیر می توان آن را کنترل کرد و در اختیار گرفت: 1. به هنگام خشم، ذکر خدا بگویید و از شر شیطان به خدا پناه ببرید. 2. اگر هنگام خشم ایستاده اید، بنشینید و اگر نشسته اید، بخوابید. علت این امر، جلب توجه فرد به این نکته است که انسان از خاک آفریده شده و موجودی ذلیل و حقیر است و سرانجام روزی نیز به خاک باز خواهد گشت، در این صورت از غرور و تکبر او کاسته می شود. 3. هنگام مواجهه با خشم، با آب سرد وضو بگیرید یا غسل کنید؛ زیرا خشم برخاسته از حرارت درون است و آب سرد این حرارت را فرو می نشاند. 4. سکوت کنید، چون ممکن است در این حالت، فرد حرف هایی بزند که بعدا پشیمان شود. حضرت علی علیه السلام می فرماید: « خشم خود را با سکوت و هوای نفس را با خرد درمان کنید». 5. جا به جایی محل نیز در کاهش خشم مؤثر است. در این حالت پند و نصیحت اثر بخش نخواهد بود و اگر بخواهند جلوی خشم او را بگیرند، باید از فردی که از او حساب می برد و روی او نفوذ دارد، طلب کمک کنند. بنابراین با توجه به پی آمدهای زیان بار و ناپسند خشم و دشواری کنترل و ایستادگی در برابر آن، عامل دیگری که در این باره مطرح می شود، تقویت تمایلات فطری و عواطف والای انسانی است که نقش مهمی در کاهش تأثیر ناکامی ها و پرخاشگری ها دارد. از طریق آموزش های تربیتی و مذهبی و پای بندی وجدانی و اخلاقی به وظایف اجتماعی، این فضائل در فرد به صورت عادت و ملکه درمی آید و فرد و جامعه را از آثار ناخوشایند خشم، دور نگاه می دارد. عفو و گذشت و کظم غیظ، از جمله ارزش هایی هستند که در اخلاق اسلامی به عنوان روش های رویارویی با خشم مطرح است.