مزاج شناسی چیست؟

مزاج شناسی چیست؟

مقدمه:
کلمه مزاج برای همه ایرانیان نام کاملا آشنایی است. افرادی را که زود عصبانی می شوند آتشین مزاج می خوانند. افراد دیر جوش و کم حرف و غیر فعال را سرد مزاج می نامند. حقیقتا معنی مزاج چیست؟ چگونه می توانیم مزاج خود را یا به تعبیری درست تر طبیعت بدن خود را بشناسیم؟ اختلاف طبایع افراد همیشه مورد کنجکاوی و سئوال بوده است.

در یک روز پائیزی به مردمی که بیرون از منازل خود و به جهت رفتن به محل کار در حرکتند دقت کنید. تعدادی با پالتو و شال و کلاه، تعدادی با یک ژاکت معمولی و تعدادی فقط با یک پیراهن بیرون آمده اند. این ها چه تفاوتی دارند؟ تعدادی خیلی زود چاق می شوند و عده ای با وجود خوردن مقدار قابل توجهی غذا، همچنان اندام مناسبی دارند. تعدادی خواب سبک دارند و ساعات خوابشان کم است، تعدادی خواب سنگین و طولانی دارند، بعضی ها خیلی تند و تیز هستند، بلند و سریع تکلم می کنند در حالی که تعدادی نیز خیلی آرام و منقطع و با تأنی حرف می زنند. برخی افراد با خوردن یک خیار دل درد می گیرند و به قول معروف سردیشان می شود در حالی که بعضی ها با خوردن نیم کیلو خیار هیچ واکنشی ندارند. تمام آزمایشات بالینی این افراد سالم است و از لحاظ بررسی خون و بافت های بدن و اعضاء و تمام موارد آزمایشگاهی همه طبیعی هستند؛ پس اختلاف این افراد در کجا است؟
جواب تمام این سئوال ها را در طب سنتی در بحث طبایع یا مزاج پیدا می کنیم. طبیعت انسان ها با هم تفاوت دارد. اگر بخواهیم سبک زندگی سالم و روش دستیابی به سلامت واقعی را تجربه نمائیم، باید به جسم و روان آدمی از دیدگاه طب سنتی یا طب مزاجی ایران نظر کنیم.

تعریف ارکان:
قبل از آن که به تعریف مزاج بپردازیم لازم است که با چند اصطلاح در طب سنتی آشنا شویم.

از دیدگاه طب سنتی عوامل تشکیل دهنده جهان خلقت و بدن انسان، چهار عنصر اصلی به شرح ذیل می باشند. به عبارتی دیگر اجزای اولیه بدن انسان و غیر انسان از اجسام بسیطی تشکیل شده اند که غیر قابل تقسیم به اجسام مختلفه دیگر می باشند که به آن ها ارکان گفته می شود.

الف) آتش که گرم و خشک است
ب) هوا که گرم و تر است
ج) آب که سرد و تر است
د) خاک که سرد و خشک است.

تعریف مزاج:
مزاج همان طبع است و آن را نباید با خلط یا رکن اشتباه کنید. مزاج جسم نیست. بلکه گرمی، سردی، خشکی، و تری را مزاج گویند.

انواع مزاج:
مزاج چون از ترکیب ارکان با یکدیگر پدید می آید لذا بسته به میزان ترکیب هر رکن، مزاج متفاوتی حاصل می گردد؛ ولی اگر بخواهیم مزاج ها را دسته بندی نماییم چون تعداد چهار رکن در هم ترکیب می شوند، مزاج های اصلی را می توان در نه طبقه به شرح ذیل دسته بندی کرد:

1- در تعدادی، رکن آتش بیشتر از سایر ارکان است. این افراد، مزاج گرم و خشک دارند و آن ها را صفراوی می گویند.

2- در تعدادی، رکن هوا بیشتر از سایر ارکان است. این افراد مزاج گرم و تر دارند و آن ها را دموی می گویند.

3- در تعدادی، رکن آب بیشتر است. این افراد مزاج سرد و تر دارند؛ لذا آن ها را بلغمی می گویند.

4- در تعدادی، رکن خاک بیشتر است. این افراد، مزاج سرد و خشک دارند که آن ها را سوداوی می گویند.

5- در تعدادی نیز این ارکان نسبتاً در حالت تعادل هستند. این افراد مزاج معتدل دارند.

6- در تعدادی، ارکان آتش و هوا بیشتر از سایر ارکان هستند. این افراد مزاج گرم دارند و از لحاظ تری و خشکی معتدل هستند.

7- در تعدادی، ارکان هوا و آب بیشتر از سایر ارکان هستند. این افراد مزاج تر دارند و از لحاظ گرمی و سردی معتدل هستند.

8- در تعدادی، ارکان آب و خاک بیشتر است. این افراد مزاج سرد دارند و از لحاظ تری و خشکی معتدل هستند.

9- در تعدادی، ارکان خاک و آتش بیشتر است. این افراد مزاج خشک دارند و از لحاظ گرمی و سردی معتدل هستند.

بنابراین هر فرد از بدو تولدش دارای حرارت و رطوبت غريزي می باشد که به آن مزاج اصلي يا جبلي می گویند.

تعریف خلط:
یکی دیگر از اصطلاحاتی که در این مبحث نیاز است با آن آشنا شویم خلط می باشد. هر غذایی که می خوریم هنگامی که وارد بدن ما می شود در معده هضم آن آغاز می گردد. به کبد می رود و در کبد چهار خلط یا چهار نوع مایع تولید می شود که نام و خصوصیات آن ها به قرار ذیل است:

الف) خلط دم که دارای مزاج گرم و تر است.
ب) خلط صفرا که دارای مزاج گرم و خشک است.
ج) خلط بلغم که دارای مزاج سرد و تر است.
د ) خلط سودا که دارای مزاج سرد و خشک است.
اگر چه همه این اخلاط در خون موجودند؛ اما خدا برای صفرا و سودا جایگاه ذخیره در نظر گرفته است.

طحال: جایگاه ذخیره سودا است.
کیسه صفرا: جایگاه ذخیره صفرا است
که در آن جمع باشند و در صورت نیاز به اندازه لازم در بدن انتشار یابند.
اما “دم” و “بلغم” در عروق خونی ولنفاوی و… در حال گردش اند.
وجود هر چهار خلط در بدن انسان ضروری است؛ اما در حد خاص و معین و کمبود و یا فزونی هر یک از آن ها باعث سوء مزاج یا غلبه اخلاط می گردد که در این حالت برای رفع مشکل باید تدابیر مربوطه رعایت و درمان صورت پذیرد.
در این خصوص سعدی می فرماید:

چهار طبع مخالف سرکش
چند روزی بوند با هم خوش
چون یکی زین چهار شد غالب
جان شیرین برآید از قالب
هر چیزی مزاجی دارد؟

این نکته قابل توجه است که هر چیز در این عالم هستی دارای مزاج است. حیوانات، گیاهان، فصول، سنین و اعضاء بدن که به ترتیب به آن ها اشاره ای می کنیم:

1- حیوانات: هر موجود بسته به نوع فعالیت و خلقتش دارای مزاج خاص خود است. مثلاً گرگ مزاج گرم و خشک دارد و عنصر آتش در آن برتری دارد. شیر که حیوان شجاع و درنده ای است از خون غالب آفریده شده است و اگر چنین نباشد که اصلا شیر نیست و نمی تواند تمام خصوصیات یک شیر را داشته باشد. مورچه از جنس سودا است. زنبور از جنس صفرا است. الاغ از جنس بلغم است.

2- گیاهان: در گیاهان وجود عناصر چهار گانه ارکان را با خوردن یا لمس آن ها به وضوح می بینیم.

* گیاهانی که خوردن و حتی لمس آن ها موجب گرمی و تشنگی فوری شده و یا حتی با تکرار مصرف آن ها، در بدن ایجاد خارش و سوزش می شود را گرم وخشک می گوئیم.

* گیاهانی که خوردن آن ها موجب ایجاد گرمی می شود را گیاهان گرم و تر می گوئیم. گیاهانی که موجب رفع حرارت بدن شده و رفع تشنگی می کند را سرد و تر می نامیم.

* گیاهانی که از گرمی بدن می کاهد؛ اما تشنگی را برطرف نمی کند و با تکرار آن ها در بدن ایجاد خشکی و لاغری می شود، سرد و خشک می گوئیم که مزاج تک تک گیاهان به تفکیک و با جزئیات در بحث مفردات، ذکر می شود.

همین جا یک نکته مهم لازم است ذکر شود:
در مجموع، عناصر گرم و خشک را صفرازا، گرم و تر را مولد خون،
سرد و خشک را سودازا و سرد و تر را بلغم زا نامگذاری می کنیم.

3- فصول:
بهار، مزاج گرم و تر دارد.
پاییز، سرد و خشک
تابستان، گرم و خشک
زمستان، سرد و تر

4- ساعات شبانه روز:
صبح: مزاج گرم و تر – بهاری
ظهر: گرم و خشک – تابستانی
عصر: سرد و خشک – پاییزی
شب: سرد و تر – زمستانی

5- اسنان (سن ها): انسان در سنین مختلف، مزاج های مختلفی دارد:

1- مرحله رشد و نمو (از تولد تا 30 سالگی)، دارای مزاج گرم و تر است.
2- مرحله جوانی (30 تا 35 سالگی)، مزاج گرم و خشک
3- مرحله میان سالی یا کهولت (35 سالگی تا 60 سالگی)، مزاج سرد و خشک
4- مرحله پیری (بعد از 60 سالگی)، مزاج سرد و تر

6- انواع مزه ها:
مزه شیرین: گرم
تلخی: گرم و خشک
ترشی: سرد و خشک
شوری و تندی: گرم و خشک
بی مزه و گسی: سرد و تر

7- مزاج عضوی: هر عضوی در بدن یک مزاج مخصوص به خود دارد. مثلاً: مغز، سرد و تر؛ استخوان و مو، سرد و خشک؛ چربی، سرد و تر؛ قلب، گرم و خشک می باشند.

8- مزاج جنسیتی: جنس مذکر نسبت به جنس مونث گرم تر است.

9- مزاج مکان ها:

مناطق کوهستانی: سرد و خشک
مناطق بیابانی: گرم و خشک
مناطق کنار دریا: سرد و تر

چگونه مزاج خود را بشناسیم؟

مقدمه:
تمامی جنبه های زندگی ما تحت تاثیر طبیعت بدنمان قرار دارد، نوع غذایی که می خوریم می تواند تاثیرات بسیار مهمی بر تمامی اعضای بدن ما از مغز و اعصاب گرفته تا قلب و معده و کبد و کلیه ها داشته باشد، در بعضی از انواع مزاج، خوردن یک غذای نامناسب می تواند عواقب زیادی داشته باشد. در ساده ترین حالات آن می بینید مثلاً افرادی که حتی با خوردن یک عدد خرما بدنشان جوش می زند. غذای نامناسب با مزاج شما می تواند موجب تغییرات خواب، حالت عصبی، اختلال حافظه، اختلال هضم، اختلال دفع، عوارض پوستی، نشانه های درگیری کبد و قلب و اندام های تناسلی را نشان دهد. نوع نوشیدنی ها، لباس ها، هوای استنشاقی، مقدار حرکت ها و استراحت روزانه و چگونگی دفع و حالت های عصبی و روانی، مستقیما مرتبط با حالات طبیعی یا مزاجی است؛ بنابراین برای داشتن زندگی سالم و طبیعی، وزن مناسب و آرامش روحی، همه ما نیازمند به شناختن مزاج یا طبیعت خود هستیم.

تشخیص مزاج سرشتی یک فرد:
از روی 10 مورد می توان مزاج سرشتی یا جبلی یک فرد را تشخیص داد:
1- ملمس (لمس)
2- گوشت و چربی
3- رنگ پوست بدن
4- مو
5- هیئت و شکل اعضاء
6- سرعت انفعال اعضاء
7- خواب و بیداری
8- کلیه افعال بدن (دلائل افعال)
9- کیفیت دفع فضولات بدن
10- انفعالات نفسانی

لازم به ذکر است از آنجایی که ممکن است بر اساس دلایل مختلف افراد دچار غلبه خلط و سوء مزاج باشند؛ لذا برای تشخیص مزاج جبلی یک فرد باید حالات و علائم تشخیص مزاج در سنین پائین تر افراد مورد بررسی قرار گیرد و یکی از بهترین راههای آن پرسش از پدر و مادر در مورد خصوصیات دوران کودکی است. به طور مثال ممکن است خانمی دارای مزاج جبلی گرم و تر باشد؛ ولی بعد از بارداری جنین دختر و زایمان به روش سزارین دچار غلبه سردی شده باشد. این شخص از ویژگی های قبل از بارداری خود می تواند پی به مزاج جبلی خود ببرد و از ویژگی هایی که تغییر کرده است، به نوع خلطی که به غلبه آن خلط دچار شده است پی ببرد و بر اساس نوع سوء مزاج، تدابیر مربوطه را برای رسیدن به اعتدال انجام دهد.
همچنین ممکن است خلطی دارای مزاج متفاوت با مزاج جبلی افراد بر یکی از اعضای بدن غلبه نماید. مثلاً فردی دارای مزاج جبلی گرم و خشک، ممکن است دارای غلبه بلغم در سر یا معده گردد.

1- ملمس (لمس):
فرد باید معتدل المزاج باشد تا بتواند مزاج فردی را مشخص کند. اگر این فرد معتدل المزاج در لمس پوست، فرد را:
– گرم احساس کند، این فرد گرم مزاج است.
– اگر سرد احساس کند، این فرد سرد مزاج است.
– اگر در لمس، آن را نرمتر از حد طبیعی یابد، دلالت بر رطوبت مزاج می کند.
– اگر در لمس صلب تر یابد، دلالت بر خشکی مزاج دارد.

2- گوشت و چربی:
اگر در بدن فرد، گوشت زیاد باشد، دلالت بر گرمی و تری. اگر چربی بدن بیشتر از گوشت باشد، دلالت بر سردی و تری (گوشت زیاد باشد + چربی کم = گرمی و خشکی)

3- رنگ پوست بدن:
سفیدی پوست بدن: نشانه کم خونی و مزاج، کمی مایل به سردی می باشد.
رنگ زرد کمی مایل به قرمزی: نشانه وجود خون غیر طبیعی در بدن است.
قرمزی پوست بدن: نشان از گرمی و پرخونی دارد.
تیرگی پوست: نشانه خون غیر تمیز است، مستعد غلبه سودا است.
زردی پوست: نشانه صفرا (گرمی وخشکی)
رنگ بادنجانی: نشانه خشکی و سردی (سودا)
رنگ گچی: سردی و تری (بلغم)

4- مو:
یکی از فضولات بدن است که نوع کیفیت و حالات آن برای شناسایی نوع مزاج به عنوان یک معیار به شرح ذیل مورد استفاده قرار می گیرد:

الف) سرعت رشد مو:
اگر سرعت رشد مو زیاد باشد، نشانه گرمی مزاج است.
اگر سرعت رشد مو کم باشد، نشانه سردی مزاج است.
اگر رشد مو خیلی خیلی سریع باشد بیش از حد نرمال، دلیل بر گرمی و خشکی مزاج است.

ب) پر مویی یا کم مویی بدن:
پر مویی بدن، دلیل بر گرمی مزاج
کم مویی بدن، دلیل بر سردی مزاج

ج) نازکی و کلفتی مو:
نازکی مو، دلیل بر سردی وتری
کلفتی مو، دلیل بر گرمی و خشکی مزاج

د) جعودت و صافی مو:
موی مجعد، دلیل بر گرمی و خشکی
موی صاف و لخت، سردی و تری مزاج

هـ) رنگ مو:
موی سیاه، دلیل بر گرمی و خشکی
سفیدی مو، سردی و تری
موی حنایی طلایی (کمی مایل به قرمز)، دلیل بر اعتدال مزاج

5- شکل اعضاء:
موارد ذیل بیانگر گرمی مزاج است:

1. قفسه سینه پهن بزرگ
2. اندام ها بزرگ
3. عروق برجسته و بزرگ قابل مشاهده
4. نبض عظیم و قوی
5. عضلات کلفت و بزرگ
6. عضله خیلی به مفصل چسبیده و تاندونش کوچک است

لازم به ذکر است بر عکس موارد فوق الذکر دلالت بر مزاج سرد می کند، مثلاً داشتن اندام های کوچک.
موارد ذیل بیانگر مزاج خشک است:
1. چهره لاغر و پوست به استخوان چسبیده
2. مفاصل قابل مشاهد و برجسته
3. غضروف های حنجره و بینی و.. برجسته و واضح است.

6- سرعت انفعال اعضاء:
اگر عضوی در بر خورد با گرما و سرما و خشکی و رطوبت، زود از آن اثر پذیرد دلیل غلبه آن مزاج است. مثلاً اگر در گرما (چه خوراکی، چه موضعی و…) زود گرم شود، دلیل بر گرمی مزاج می باشد.

7- خواب و بیداری:
خواب زیاد، دلیل بر سردی و تری مزاج است.
خواب کم و بیداری زیاد، دلیل بر خشکی و گرمی مزاج است.
خواب و بیداری معتدل، دلیل بر اعتدال مزاج است.

8- افعال طبیعیه صادره از بدن:
یعنی تمام افعال بدن شامل سرعت رشد، رویش دندان، بلوغ، افعال مربوط به کبد، قلب و مغز و..
اگر این افعال سریعتر از حد طبیعی خود صورت گیرد، دلیل بر گرمی مزاج و اگر کندتر صورت گیرد دلیل بر سردی مزاج می باشد.

9- دفع فضولات:
فضولات بدن شامل ادرار (بول)، مدفوع (براز)، عرق، مو، ناخن، خون حیض و… است.
اگر رنگ مدفوع یا ادرار، تیره تر از معمول یا بدبوتر از معمول باشد، دلالت بر گرمی مزاج و غلبه صفرا دارد یا اگر زود به زود صورت گیرد نیز دلالت بر گرمی مزاج و غلبه صفرا دارد.
بی رنگ بودن یا کم بودن فضولات و عدم رایحه آن، دلالت بر سردی مزاج دارد.

10- کارها و رفتارهای نفسانی:
موارد ذیل دلالت بر گرمی مزاج دارد و عکس این حالات نشان از سردی مزاج دارد:
– حسن ظن
– امیدوار بودن
– استعداد فهم مطالب در او بالاست
– پرحرکت و پر جنب و جوش و پر نشاط
– سریع تصمیم به کاری می گیرد و اهل تردید نیست.
– فرد زیرک
– بیقراری در مقابل صبوری
– پرحرف

ویژگی های افراد دارای مزاج گرم و تر (افراد دموی) و علائم غلبه خلط دم:
مزاج سرشتی یا جبلی، مزاجی است که از طریق ارث از پدر و مادر به فرد منتقل می شود و از زمان تولد در فرد وجود دارد و یک حالت طبیعی برای آن فرد به حساب می آید. هر مزاج دارای علایم و خصوصیات خاص خود می باشد که با علایم بیماری ناشی از غلبه اخلاط که در ادامه به آن می پردازیم، تفاوت دارد. ویژگی های ذیل مربوط به مزاج سرشتی افراد دموی می باشد:
این افراد هیکل درشت و بدنی عضلانی دارند و لاغر نیستند. پوستی سرخ و سفید رنگ دارند. موهای پر پشت دارند، نبض پر و قوی دارند. خوب می خوابند و تحمل بی خوابی را نیز دارند. پوستشان گرم و مرطوب و نرم است. نه گرمایی هستند و نه سرمایی؛ اما به نسبت، تحمل سرما برایشان راحت تر است. میل به شیرینی و ترشی دارند. همه نوع غذا را می توانند بخورند.
این افراد انسان های شجاع و جسور هستند با اعتماد به نفس بالا. معمولاً مدیر و رهبر یک گروه یا یک جمع می باشند و خوش اخلاق، صمیمی، خوشرو و آرام هستند؛ اما اگر عصبانی شوند، رفتارهای مخاطره آمیز از خود نشان می دهند. معمولاً اهل ریسک کردن هستند. به اندازه صفراوی مزاج ها منظم و دقیق نیستند، اکثراً بی نظم هستند. هوش و حافظه بالایی دارند. سریع و پر انرژی هستند. میل و توان جنسی بالایی دارند. عروق روی دست ها برجسته است. نبض آنان پر و قوی است. قدرت حرکات بدنی آن ها بالا است و صدایی رسا و محکم دارند. قدرت هضم و اشتهایشان خوب است و معمولاً یبوست ندارند. دموی ها معمولاً افرادی بی خیال و سرزنده و اغلب بی حساب و کتاب اند.

توصیه و تدابیر:
افراد دموی بايد غذاهای خنک و سردی مثل آش انار، آش آلو، آب زرشك، خيار، مركبات و ماست مصرف كنند تا حرارت بدن تعديل شود. اگر فرد دموی همراه با غذای گرم مثل شيرينی‌جات از مواد و اغذيه سرد استفاده نكند دچار جوش و خارش بدن، گر گرفتگی، بي قراری، كهير، سوزش ادرار، سوزش سر دل و آفت دهان خواهد شد. معمولاً بيماری های افراد دموی در اثر افزايش حرارت و رطوبت و به طور كلی افزايش خون به وجود مي‌آيد كه حجامت به عنوان مؤثرترين درمان براي دموی مزاج‌ها مطرح است. چون دم گرم‌ و تر است، رژيم غذایی مناسب براي دموی‌ها رژيم غذايی سرد و خشک است.

علایم غلبه خلط دم:
اگر تعادل میان اخلاط و مقدار آن ها یا کیفیت هر یک از اخلاط بهم بخورد، موجب بیماری در بدن می شود یا به عبارتی موجب غلبه یک خلط بر اخلاط دیگر در بدن می شود که می بایست مورد درمان قرار گیرد که در ذیل علایم غلبه خلط دم ذکر شده است.

• پری رگ ها و پری نبض
• سر درد و احساس سنگینی سر
• سرخی چشم ها در صورت و بدن
• ایجاد دمل و جوش و بثورات پوستی و خارش (بیشتر در تنه و کتف)
• زیاد شدن خواب
• احساس کسالت و خمیازه
• احساس مزه شیرین در دهان
• خون ریزی لثه و بینی
• خارش محل حجامت و فصد قبلی
• افزایش فشار خون

ویژگی های افراد دارای مزاج گرم و خشک (افراد صفراوی) و علائم غلبه خلط صفرا:
افراد صفراوی، لاغر اندام هستند؛ اما مفاصل و استخوان بندی درشت و برجسته دارند. پوست گرم و خشکی دارند. رنگ پوست و سفیدی چشم آن ها کمی به زردی می زند. موهای پر پشت و سیاه و گاهی مجعد دارند و به علت حرارت و خشکی زیاد بیشتر مستعد تاسی سرند. خشکی دهان و عطش فراوان دارند. خیلی گرمایی هستند و در تابستان اذیت می شوند. استعداد این را دارند که با خوردن خوراکی های خیلی گرم دچار خارش و کهیر شوند. تمایل به خوردن ترشی ها (سرکه، تمرهندی و لواشک) را دارند و هم چنین سردی هایی مثل خیار، کاهو و هندوانه. تمایل به خوردن شیرینی در اینها کم است. نبض پر و قوی دارند. عروق برجسته در دست دارند. این افراد زود عصبانی شده و زود هم عصبانیتشان فروکش می کند. بسیار پر انرژی و پر تحرک هستند. افراد باهوش و زیرک هستند و هم چنین پر حرف. در کارها چالاک و سریع هستند. افراد دقیق، منظم و تیز بین هستند. میل بالای جنسی و توان جنسی متغیر دارند.
پیوسته، سریع و بلند صحبت می کنند. خوابشان کم و سبک است. قدرت هاضمه آن ها خوب است و معمولاً یبوست دارند. از حافظه و قدرت یادگیر ی بالایی برخوردار هستند. روابط اجتماعی آن ها قوی است. عجول و بی قرارند.
اصولاً مزاج های گرم (دموی ها و صفراوی ها) از لحاظ اعمال بدنی و خصوصیات حیاتی از قدرت بالایی برخوردارند. گرما موجب افزایش کارکرد اعضای مختلف از مغز و اعصاب گرفته تا اندام های تناسلی می گردد.

توصیه و تدابیر:
رژيم غذايي مناسب براي صفراوي‌ها (گرم و خشك) غذاهائي است كه سرد و تر باشند.
افراد صفراوي غالباً در اثر حجامت تعديل مزاج يافته و رنگ و رويي به مراتب روشن‌تر از قبل خواهند داشت. اشتهاي آنان با حجامت افزايش مي‌يابد و در صورت تكرار حجامت فربه و چاق خواهند شد. نمونه‌اي از رژيم غذايي مناسب براي افراد صفراوي كاهوست كه سرد و تر است و براي دفع صفرا مفيد است. ماهي، ماست و به طور كلي لبنيات، مركبات، ماء الشعير (آب جو) آب‌غوره، آب ‌ليمو براي صفراوي‌ها مفيد و لازم است.

علائم غلبه صفرا:
اگر تعادل میان اخلاط و مقدار آنها یا کیفیت هر یک از اخلاط بهم بخورد، موجب بیماری در بدن می شود یا به عبارتی موجب غلبه یک خلط بر اخلاط دیگر در بدن می شود که می بایست مورد درمان قرار گیرد که در ذیل علایم غلبه خلط صفرا ذکر شده است.

• زردی رنگ چشم و پوست
• خشکی دهان و بینی
• عطش زیاد
• جوش و آکنه در سر و صورت
• خشکی پوست و اگزما
• تلخی دهان
• کاهش اشتها به غذا
• احساس گز گز و سوزن سوزن شدن بدن
• نبض سریع
• احساس تهوع

ویژگی های افراد دارای مزاج سرد و خشک (افراد سوداوی)
افراد سوداوی، اغلب افرادی هستند لاغر با استخوان های نازک و کشیده، پوست سوداوی ها خشک و رنگ آن از حالت سفید تا سبزه و تیره متغیر است. موی بدن سوداوئی ها کم است و موی سرشان به علت سردی و خشکی، زودتر دچار سفیدی یا حالت گندمگون می شود. نبض آن ها تقریباً کند؛ اما سفت و باریک است. در لمس بدنشان سرد و خشک و پوستشان سفت است. بینی آنان خشک است. خواب کم دارند. تحمل هوای سرد را ندارند و در هوای گرم و فصل بهار راحت ترند. در فصل پاییز خیلی اذیت می شوند. تمایل به خوردن شیرینی و گرمی ها دارد. این ها افراد دقیق و منظم، دور اندیش و محاسبه گر هستند و محتاط می باشند.
بیشتر اوقات دچار نگرانی و دو دلی و وسواس در تصمیم گیریها می شوند. افرادی لجباز هستند و در تصمیمات خود بسیار پایدار و ثابت قدم هستند. خیلی اهل فکر وخیال هستند. خود خور و درون گرا و کم انرژی هستند. مستعد افسردگی و وسواس اند. حرکاتشان از حالات آرام و کند تا معمولی متغیر است. با احتیاط و دقت صحبت می کنند و در نتیجه، کلامشان سریع و بلند نیست. زود سیر شده؛ اما سریعاً گرسنه می شوند. قدرت هاضمه بالایی ندارند. از نظر قدرت و میل جنسی ضعیفند و تمایلشان به رفتار محبت آمیز بیش از آمیزش جنسی است.
افراد سوداوی مزاج، افرادی خشک، کم معاشرت، تابع مقررات، فنی، دقیق، حسابگر، دور اندیش و اغلب سمج هستند. اگر نسبت به کسی کینه داشته باشند از دل بیرون نخواهند کرد. اصرار دارند که هر کاری را به انجام برسانند و جنبه عقلانی امور را بیشتر مد نظر دارند. دوستی با سوداوی ها کار ساده ای نیست.

توصیه و تدابیر:
سودا چون سرد و خشک است افراد سوداوی بايد از غذاهای گرم و تر بیشتر مصرف نمایند.

لبنیات: کره، ماست چکیده، شیر محلی تازه گاو و شیر گوسفند
صیفی جات: خربزه، خیار چنبر، طالبی و گرمک
ميوه ها: انجير تازه و خشک، انگور، خرما، سيب شیرین، قیسی، گیلاس، گلابی، موز، مویز، بالنگو، اقسام توت و کشمش
ریشه ها: انوع ترب، زردک، سیب زمینی ترش، شلغم و هویج
سبزی ها: شبدر، تربچه و ترب
حبوبات: گندم و اقسام لوبیا
گوشت ها: جگر سیاه و سفید، پاچه، گوشت گوسفند (بره)، بوقلمون، مرغ محلی، میگو، زبان و چشم
مغزهای گیاهی: بادام درختی شیرین، بادام زمینی، تخم طالبی، تخم خربزه و کنجد
متفرقه: شیره انگور، روغن کنجد، روغن گاو، دنبه، روغن بادام تلخ، ارده، سمنو و خاکشیر

در میان فصل ها، پایيز فصل سودا است و بهترين فصل براي حجامت افراد سوداوی نیز فصل پایيز است.

علائم غلبه سودا:
مزاج سرشتی یا جبلی، مزاجی است که از طریق ارث از پدر و مادر به فرد منتقل می شود و از زمان تولد در فرد وجود دارد و یک حالت طبیعی برای آن فرد به حساب می آید. مثلا وجود سودا در افراد سوداوی، کاملا طبیعی است؛ اما غلبه سودا در این مزاج یا سایر مزاج ها بیماری محسوب می شود که باید درمان شود. به طوری کلی در تمام مزاج ها، اگر تعادل میان اخلاط و مقدار آن ها یا کیفیت هر یک از اخلاط بهم بخورد، موجب بیماری در بدن می شود یا به عبارتی موجب غلبه یک خلط بر اخلاط دیگر در بدن می شود که می بایست مورد درمان قرار گیرد که در ذیل علایم غلبه خلط سودا در افراد، ذکر شده است.

• لاغری و خشکی و سفتی پوست
• دو نیم شدن انتهای موهای سر (موخوره)
• سوزش سر دل
• اشتهای کاذب (گرسنگی زودرس)
• سیاه و تیره شدن رنگ پوست بخصوص تیرگی زیر چشم
• فکر و خیال زیاد (وسواس)
• خواب سبک و پریدن مکرر از خواب
• اضطراب و تشویش خاطر (افسردگی)
• سیری زودرس

منع سودازاها
خلطی که امروزه مردم بر اثر غلبه آن خلط دچار انواع بیماری ها (از جمله بیمارهای عصبی همچون افسردگی و وسواس، بیماری های پوستی، واریس و…) می شوند، سودا می باشد. جهت درمان غلبه سودا از طرف پزشک برای بیمار “منع سودازاها” تجویز و توصیه می شود و بیمار باید از هر چیزی که باعث تولید سودا برای او می گردد، دوری کند؛ اعم از خوردن مواد سودازا و یا انجام کارها و شرایطی که برای بیمار باعث افزایش سودا می گردد که در ذیل تشریح شده اند.

الف- مواد غذایی سودازا:
مواد غذایی که باعث ایجاد خلط سودا در افراد می شوند عبارتند از کلیه مواد غذایی سرد و خشک مانند:

لبنیات: کشک و قراقروط
ميوه ها: شاه توت، تمشک، آلبالو، ازگیل، انار ترش، بالنگ، تمر هندی، زالزالک، زرشک، ذغال اخته، سنجد، غوره، کنار، گریپ فروت، لیمو عمانی، نارنج، به ترش، لیمو ترش و سیب ترش

سبزی ها: ترشک، ریواس و گشنیز
حبوبات: ارزن، باقلا خشک، برنج (آبکش)، جو، ذرت، عدس و ماش
گوشت ها: بز، قلوه، سیرابی و شیردان
مغزهای گیاهی: بلوط خوراکی و شاهدانه
ادویه ها: سماق، نشاسته و قهوه
متفرقه: شکر فرآورده شده صنعتی، سرکه و آبغوره

همچنین مواد غذایی ذیل هر چند دارای طبع سرد و خشک نیستند؛ ولی خوردن آن ها سودازا است که باید از مصرف آن ها نیز خودداری نمایند که عبارتند از: بادنجان، چای، سیب زمینی، کلم بروکلی، فلفل دلمه ای و گوشت گاو

ب- رفتارها و محیط های سودازا:

1- امواج الکترومغناطیسی:

فردی که منع سودازاها برایش تجویز می شود باید حتی الامکان خود را از قرار گرفتن در معرض امواج الکترومغناطیسی ناشی از تماشای تلویزیون، کار با کامپیوتر و استفاده از تلفن همراه و… دور کند؛ یعنی نه تنها از این تجهیزات استفاده نکند، بلکه خود را حتی الامکان در معرض این امواج نیز قرار ندهد. تلویزیون، کامپیوتر و گوشی تلفن همراهی که روشن هستند، همگی باعث افزایش سودا می شوند.

2- دیر خوابیدن و زایل کردن خواب شب، سودازا هست؛ لذا تنظیم خواب تاثیر خوبی برای افراد سودایی در پی خواهد داشت.

3- کارهای فکری خسته کننده
4- کارهای سخت جسمانی که باعث عرق کردن فراوان می شود
5- آب و هوای خشک
6- غم، غصه و استرس

ویژگی های افراد دارای مزاج سرد و تر (افراد بلغمی)
هیکل بلغمی ها معمولاً درشت است و افرادی چاق هستند و بدن پر چربی دارند. پوست سفید رنگ دارند و در لمس، پوست بدنشان سرد و مرطوب و نرم است. موهای کم پشت دارند. دهانشان مرطوب است. تشنه نمی شوند. خواب آن ها سنگین و زیاد است. احساس کسلی و بیحالی دارند. تمایل به خوردن شیرینی و ادویه جات و گرمی جات دارند. در فصل زمستان خیلی اذیت می شوند. مستعد ابتلا به بیماری های روماتیسمی و مشکلات گوارشی هستند. با خوردن سردی ها دچار مشکل می شوند. نبض ضعیف دارند. کم انرژی و کم جنب و جوش هستند و در کارها کند هستند. خیلی دیر عصبانی می شوند. فراموشکار هستند. همه چیز را راحت می گیرند و خود را درگیر چیزی نمی کنند. توان ریسک ندارند. بی اراده هستند. متاثر از دیگرانند. میل و توان جنسی کم دارند. درواقع سردی و رطوبت بدن توان جنسی آن ها را کاهش می دهد. چندان قوی نیستند. همچنین با تأنی صحبت می کنند. اشتهایشان زیاد نیست و قدرت هضم بالایی ندارند. بلغمی ها معمولاً افرادی آرام، صبور، تسلیم پذیر و مسالمت جو هستند. بیشتر دور اندیش و با احتیاط هستند و در انجام امور از خود شجاعت نشان نمی دهند. روابط اجتماعی آنان چندان قوی نیست و از حافظه و قدرت تمرکز بالایی برخوردار نمی باشند.

توصیه و تدابیر:
افراد بلغمی نبايد سردیجات را به تنهايی ميل كنند (باید همراه با مصلحات ميل شود) حجامت نیز برای بلغمی ها بدون نظر پزشک توصیه نمی شود.

علائم غلبه بلغم:
مزاج سرشتی یا جبلی، مزاجی است که از طریق ارث از پدر و مادر به فرد منتقل می شود و از زمان تولد در فرد وجود دارد و یک حالت طبیعی برای آن فرد به حساب می آید. مثلا وجود بلغم در افراد بلغمی، کاملا طبیعی است؛ اما غلبه بلغم در این مزاج یا سایر مزاج ها، بیماری محسوب می شود که باید درمان شود. به طوری کلی در تمام مزاج ها، اگر تعادل میان اخلاط و مقدار آن ها یا کیفیت هر یک از اخلاط بهم بخورد، موجب بیماری در بدن می شود یا به عبارتی موجب غلبه یک خلط بر اخلاط دیگر در بدن می شود که می بایست مورد درمان قرار گیرد که در ذیل علایم غلبه خلط بلغم در افراد، ذکر شده است.

• سفیدی رنگ پوست
• نرمی و سردی پوست
• کندی حواس
• زیاد شدن خواب
• مدفوع بدبو
• فراموشی و کند فهمی
• ترشحات پشت حلق و بلغمی و سرفه زیاد
• ضعف هضم و آروغ ترش زدن
• افزایش آب دهان
• افزایش اشتها
• تجمع چربی شکمی
• عدم تشنگی
• ادرار سفیدرنگ
• احساس کسلی و بی حالی
منبع :ravazadeh.