نقش استرس در موفقیت
نقش استرس در موفقیتاسترس، اصطلاحا به دو دسته «خوب» و «بد» تقسیم‌بندی می‌شود چرا که اصل استرس، واکنش طبیعی و خودکار بدن برای آماده کردن ما جهت انجام کارهای فوری و ناگهانی است. آن چیزی که باعث می‌شود استرس، بد یا خوب باشد، این است که این پاسخ خودکار بدن، بیش از حد باشد یا نباشد. به هر حال، داشتن درجاتی از استرس به فرد کمک می‌کند فعالیت‌هایی را که باید انجام دهد، به نحو بهتری به سرانجام برساند…
این هفته قصد داریم درباره این موضوع بیشتر صحبت کنیم که آیا استرس، به خودی خود می‌تواند نقشی در موفقیت فرد در زندگی، کار و تحصیل داشته باشد یا خیر.
«استرس خوب» آن شکل از واکنش بدن به محرکهای بیرونی است که بدن را به آمادگی بیشتر وامی‌دارد. ترشح هورمون‌های مرتبط با استرس که اصلی‌ترین آنها دو هورمون اپی‌نفرین و نوراپی‌نفرین هستند، اثرات زیر را به صورت فیزیولوژیک و به شکل مستقیم یا غیرمستقیم در بدن موجب می‌شوند.
▪ افزایش ضربان قلب: این اتفاق باعث می‌شود که جریان خون بیشتری توسط قلب پمپاژ شود و به همین دلیل، رگ‌ها آماده رساندن خون و غذای کافی به اعضای بدن باشند.
▪ تنگ شدن رگ‌های پوست: با این اتفاق، خون موجود در رگ‌های پوست و سطح بدن و همچنین بعضی از اعضای داخلی بدن به سمت اعضای حیاتی‌تری مثل مغز و قلب که در پاسخ به محرک بیرونی باید به خوبی فعالیت کنند، جا به جا شود.
▪ آزاد شدن ذخایر قند خون از کبد به داخل خون: یکی دیگر از اتفاقاتی که می‌افتد، آزاد شدن ذخایر قندخون از شکل ذخیره شده آنها (یعنی گلیکوژن) به شکل قند آماده به مصرف (گلوکز) در داخل خون است تا سلولهای بدن آمادگی مصرف آن را به سرعت پیدا کنند. این قضیه خصوصا درباره مغز که سوخت اصلی آن گلوکز است، اهمیت دارد.
▪ آزاد شدن انواع سلولهای ایمنی بدن به داخل رگ‌ها: این سلولهای دستگاه ایمنی، به صورت ذخیره شده در بخش‌هایی از بدن و رگ‌ها وجود دارند.
با ترشح هورمون‌های استرس، این سلول‌‌ها به داخل خون آزاد می‌شوند و به حالت آماده باش درمی‌آیند تا از بدن در مقابل مخاطرات احتمالی محافظت نمایند.
● استرس بد چیست؟
هر وقت پاسخ هورمونی بدن به محرکهای بیرونی که باعث ترشح‌شان می‌شوند، بیش از حد باشد یا اینکه با محرکهای ساده و پیش‌پا افتاده‌تری، این هورمون‌ها ترشح شوند، آن وقت است که استرس بیش از حد (و به تدریج، اضطراب) و یا استرس نابجا ایجاد می‌شود. آنچه در موفقیت فردی و اجتماعی انسان دخیل است، آن است که شرایطی را که او را دچار استرس بد و نامطلوب می‌کند، بشناسد و مهارت‌هایی را کسب نماید که بتواند استرس بد را به تدریج به استرس خوب تبدیل کند.بهتر است با ذکر مثال‌هایی سعی کنیم مواردی را که استرس باعث ایجاد مشکل در سر راه موفقیت فرد می‌شود، بهتر بشناسیم. هر کدام از این مثال‌ها، در شرایط سنی خاصی یا در تمام سنین ممکن است برای هر کدام از ما یا اطرافیان‌مان به وجود آیند:
▪ استرس بیش از حد، موقع رفتن به مدرسه
▪ استرس بیش از حد، موقع سخنرانی در یک جمع
▪ استرس بیش از حد، موقع کنکور یا امتحانات بزرگ
▪ استرس بیش از حد، موقع آمدن مهمان و یا رفتن به مهمانی
▪ استرس بیش از حد، موقع رانندگی یا امتحان رانندگی.
اما چگونه باید این موارد را شناخت؟ پاسخ به این سوال خیلی کار راحتی نیست اما لازم است که همواره توجه خودمان به این «بیش از حد» بودن‌ها باشد و یا اگر اطرافیان متوجه آن شدند، از آنها بخواهیم نظرشان را به ما منتقل کنند. خیلی وقت‌ها پیش می‌آید که دوستان یا آشنایان، از بیرون می‌توانند به شکل آیینه عمل کنند و نقایص رفتاری را که نشان از «استرس»دار بودن ماست، بهتر به ما نشان دهند. به عنوان مثال، وقتی یک دانشجو برای موفقیت‌اش موظف به ارایه یک سخنرانی است، این نشانه‌ها می‌تواند دلیلی بر حضور استرس بد باشد: لرزیدن صدا، عرق کردن بیش از حد، قورت دادن مکرر آب دهان و صاف کردن صدا، نگاه نکردن به چهره شنوندگان، گم کردن صحبت و کلمات، حذف بخشی از سخنرانی و عدم تمرکز روی صحبت‌ها و سوال‌ها. همه این واکنش‌ها، به خاطر ترشح بیش از حد هورمون‌های استرس ایجاد می‌شوند، که در شرایط دیگری مثل شرکت در امتحانات بزرگ یا کوچک، مواجهه با غریبه‌ها و میهمان‌ها، داشتن مسوولیت‌های خاص و… هم ممکن است اتفاق بیفتد.
● نقش استرس خوب در موفقیت
هرچقدر واکنش بدن به استرس، منطقی‌تر و متعادل‌تر باشد، تاثیر آن بر موفقیت و فایق آمدن بر مشکلات و مسایلی که جلوی پای فرد به وجود آمده‌اند، بیشتر می‌شود. با توجه به میزان استرسی که در حالت طبیعی به افراد وارد می‌شود، آدم‌ها به صورت کلی به دو تیپ شخصیتی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:
▪ تیپ شخصیتی A: این گروه افرادی هستند منظم‌تر، جدی‌تر، پرتلاش‌تر و حساس‌تر به انجام کارها و امور محوله به آنها و مسایل شخصی و کاری‌شان. (اصطلاحا جوشی‌اند!)
▪ تیپ شخصیتی B: این گروه افرادی هستند آرام‌تر، راحت‌تر و با حساسیت کمتر به انجام کارها و امور محوله به آنها و مسایل شخصی و کاری‌شان. (اصطلاحا خونسردند!)
افرادی که تیپ شخصیتی آنها از نوع A است، عموما در رسیدن به اهدافی که برایشان مهم است و برای دستیابی به موفقیت‌های بالاتر تلاش بیشتری انجام می‌دهند و آمادگی بالاتری از خود نشان می‌دهند. اما از آن طرف، احتمال ایجاد اضطراب و استرس بیش از حد هم در آنها بیشتر است.
در عوض، افراد دارای تیپ شخصیتی B، با مسایل و اتفاقات راحت‌تر برخورد می‌کنند و کنار می‌آیند و نسبت به محرکهای محیطی، حساسیت کمتری از خود نشان می‌دهند. این افراد معمولا به همان سطحی از کارایی و رشد که رسیده‌اند، قناعت می‌کنند و کمتر پیش می‌آید که به دنبال ارتقای ناگهانی و حرکت به سمت پله‌های دست‌نیافتنی‌تر باشند.
● چگونه استرس بد را به خوب تبدیل کنیم؟
برای دستیابی به موفقیت‌های بیشتر، فرد لازم است هم استرس از نوع خوب را داشته باشد و هم مهارت‌هایی را یاد بگیرد که استرس بد را به استرس خوب تبدیل کند. برخی از مهارت‌هایی که می‌توانند در تبدیل استرس بد به خوب کمک کنند در زیر آمده است. البته استفاده از این مهارت‌ها باید به تدریج و همراه با تداوم و تکرار باشد تا تاثیر آن در درازمدت مشخص شود:
▪ مواجهه و تمرین: یکی از رایج‌ترین راه‌های غلبه بر استرس بد، مواجهه با شرایطی است که فرد را دچار استرس می‌کند؛ یعنی «دل به دریا زدن» و «تمرین» برای مواجهه با شرایط بد، باعث می‌شود که فرد در دفعات بعدی، دچار استرس کمتری شود. مثلا شرکت کردن در امتحانات آزمایشی یا امتحاناتی که شبیه امتحان اصلی و نهایی است، باعث می‌شود که به تدریج فرد بتواند خود را برای مواجهه با استرس بزرگ‌تری آماده کند یا به عنوان نمونه، تمرین یک سخنرانی قبل از ارایه نهایی آن، باعث می‌شود موقع سخنرانی اصلی، کمتر دچار استرس شوید.
▪ آشنایی با روش‌های آسوده‌سازی: خوشبختانه امروزه روش‌های گوناگونی برای مقابله با استرس از طریق آسوده‌سازی یا ریلکسیشن در دسترس است و آموزش داده می‌شود. این روش‌ها به افراد کمک می‌کنند تا در شرایط استرس‌زا بتوانند خود را آرام کنند و پاسخ غیرطبیعی بدن را به حالت طبیعی درآورند.
▪ استفاده یا کمک گرفتن از یک راهنما: در بعضی گروه‌های سنی که فرد خودش متوجه حالت غیرطبیعی هست، می‌تواند از والدین، خواهر یا برادر، معلم یا استاد، دوستان و آشنایان مورد اعتماد بخواهد تا نشانه‌های غیرطبیعی استرس را در وجود او شناسایی کنند و مانند آیینه‌ای به او کمک کنند تا بتواند بر خصوصیات نامناسب‌اش غلبه کند و آنها را تغییر دهد.
▪ دسترسی به خوردنی‌های شیرین: همراه داشتن آب‌نبات یا شکلات در مواقع استرس کمک می‌کند تا بتوان با سرعت بیشتری، قند مورد نیاز برای سوخت و ساز اعضای حیاتی بدن مثل مغز را که نیازمند تمرکز و فعالیت صحیح و دقیق است، فراهم کرد.
▪ مطالعه: مطالعه، چه درباره روش‌های کنترل استرس و چه درباره هر چیز دیگر، روشی است که علاوه بر کاهش استرس، به تقویت تمرکز در شرایط استرس کمک می‌کند. ضمن آنکه به یادگیری هم کمک می‌کند.
▪ ورزش و فعالیت بدنی: از روش‌های شناخته‌‌‌‌شده کاهش استرس بد و افزایش استرس خوب، ورزش و فعالیت جسمانی است.
▪ مشاوره: مشاوره، فرهنگی است که به تدریج در کشور ما دارد بیشتر جای خودش را باز می‌کند. مشاوره با فرد دانا، آگاه یا یک روان‌شناس و روان‌پزشک، خصوصا اگر بتواند توصیه‌های تخصصی‌تری با توجه به گروه سنی افراد ارایه کند، در تقویت استرس خوب بسیار کمک کننده خواهد بود.
▪ شرکت در فعالیت‌های اجتماعی: کودکان باید با هدایت والدین وکمک آنها و افراد بزرگسال باید به صورت خودجوش، سعی کنند تا هر چه بیشتر در فعالیت‌های اجتماعی مناسب سن و روحیات‌شان شرکت کنند. شرکت در این فعالیت‌ها، علاوه بر اینکه مهارت‌های کار گروهی را در افراد افزایش می‌دهد، به آنها کمک می‌کند تا در شرایط بروز مشکلات بتوانند تصمیم‌گیری منطقی‌تر و بهتری داشته باشند و به تدریج یاد بگیرند که چگونه با مسایلی که آنها را دچار استرس می‌کند، کنار بیایند.
در دنیای امروز، برای دستیابی به موفقیت‌هایی در سطوح بالاتر، باید یاد بگیریم که چگونه، استرس مضر و بیش از اندازه را به استرس مفید و در حد اندازه تبدیل کنیم. راه‌هایی که ارایه کردیم، برای اکثر افرادی که با این موضوع سر و کار دارند، کمک کننده و مناسب خواهد بود، به شرط آنکه به جا و صحیح مورد استفاده قرار گیرند.
منبع : روزنامه سلامت
